Aslıhan
Active member
Hürriyet muharriri Prof. Dr. Osman Müftüoğlu, Hepimiz için ‘sağlık ana gündemi’nin birinci unsuru COVID-19 olsa da üzülerek belirteyim aslında bir değil, iç içe geçmiş 4 pandemiyi tıpkı anda yaşıyoruz. Bir: Covid pandemisi. İki: Kaygı/depresyon pandemisi. Üç: Uykusuzluk pandemisi. Dört: Kilo/obezite pandemisi” dedi.
Sıhhatimiz bakımından son derece enteresan, farklı ve değerli bir devirden geçtiğimiz nihaidir. Hepimiz için “sağlık ana gündemi”nin birinci hususu COVID-19 olsa da üzülerek belirteyim aslında bir değil, iç içe geçmiş 4 pandemiyi tıpkı anda yaşıyoruz.
BİR: COVID-19 PANDEMİSİ
İKİ: KAYGI/DEPRESYON PANDEMİSİ
ÜÇ: UYKUSUZLUK PANDEMİSİ
DÖRT: KİLO/OBEZİTE PANDEMİSİ
Gelelim ayrıntılara…
SORU ŞU
niye TIPKI ANDA 4 PANDEMİ
EVVEL şu detaya odaklanalım: COVID-19 haricindeki sıkıntılar, daha doğrusu pandemiler sıhhat gündemimizde her vakit ve daima, esasen vardılar. Ne var ki COVID-19’la bir arada onlar da dünya ölçeğinde yaygınlaştılar ve adeta birer “pandemi sorunu” büyüklüğüne ulaştılar. Âlâ bilelim ki bu 4’lünün tamamı “iç içe geçmiş, birbirini tetikleyen, birbirini büyüten, birbirini tahrik eden” sorunlar. İsterseniz gelin COVID-19 haricinde kalan öbür 3’lüye; korku, uykusuzluk, kilo pandemilerinin niçinlerine özetlemek gerekirse bir göz atalım.
VARAN 1
DEPRESYONA GİRENLER ÇOĞALIYOR
GEÇTİĞİMİZ günlerde Sıhhat Bakanlığı değerli kimi dataları basınla da paylaştı. O datalara nazaran “sinir ilaçları, telaş bozukluğu hapları ve depresyon tabletleri” kullanmasında neredeyse rekora koşuyoruz. Aslında sorun yalnızca bizde değil, çabucak her ülkede var. COVID-19’un getirdiği kaygı ve tasa ortamından biraz olsun kurtulmayı dilek edenler, ister istemez soluğu psikolog ve psikiyatristlerde alıyor, devayı de hudut, gerilim, depresyon haplarında bulmaya çalışıyor.
VARAN 2
UYKUSUZLARIN SAYISI ARTIYOR
UYKU sıkıntıları yaşadığımız periyodun en kıymetli sıhhat gündemlerinden biri. Elimde net bir sayı yok ancak “Uyku sıkıntınız var mı?” diye sorduğum her 2 yetişkinden biri, sorumu hiç tereddüt etmeden “Evet!” diye yanıtlıyor. Bunda muhtemelen salgının yarattığı endişe, kaygı, telaş, güvensizlik ve gibisi meseleleri yanında bu vakitte toplumsal medya, TV ve gibisi “mavi ışık kaynakları”na oldukça yönelmenin de tesiri olmalı. Ayrıyeten, uyku saatlerinin kayması, meskenden çalışma uygulamaları niçiniyle hareketliliğin ve vakit idaresinin altüst olması da muhtemelen uykusuzluk pandemisinin öbür tetikçileri.
VARAN 3
GÖBEKLER BÜYÜYOR BELLER KALINLAŞIYOR
COVID-19 pandemisiyle bir arada bilhassa insülin direnciyle ait kilo sorunu, hatta obezite sorunu yaşayanların sayısında da önemli bir artış var. “Kaygı ve gerilime bağlı duygusal ve denetimsiz yeme eğilimindeki artış, hareketsizlik sorunu (Hayat konuta sığar!) ve gerilime bağlı şeker/nişasta bazlı besinlere çok yönelim” kilo sorunu salgınının esas niçinleri olarak öne çıkıyor.
KISA BİLGİ
KİLO SORUNU İÇİN YENİ BİR AMAÇ: AMPK AKTİVASYONU
AMPK enziminden, daha doğrusu proteininden geçtiğimiz günlerde de bahsettim. (A)denozin (M)onofosfat ile aktive olan (P)rotein (K)inaz enzimi uyarıldığında dokuların (özellikle karaciğer ve kasların) insüline hassaslığı hızla artıyor. Şeker ve yağ yakımı hızlanıyor, metabolizmada süratli bir aktivasyon devreye giriveriyor. İnsülin direnci sorununun tahlili ve insülin direnciyle ilişkili kilo ve gizli/açık tip-2 diyabet problemlerinin tahlilinde kullandığımız, “metformin” içerikli ilaçlar da tesirlerini esasen AMPK’yı uyararak gösteriyor. Pekala, AMPK’yı doğal yoldan uyaran diğer şeyler de var mı? Var! örneğin, akşam yemeklerini erken yemek ve takiben 14-16 saatlik “su orucu” kürleri uygulamak… örneğin günlük öğün sayısını azaltıp 2’ye hatta vakit zaman 1’e indirmek… örneğin her gün tertipli antrenman yapmak… Bu 3’lü AMPK’yı uyarmanın en kolay ve en tesirli yolları. Ayrıyeten bilelim ki AMPK uyarıcısı olarak yiyebileceğimiz mükemmel lezzetli birtakım besinler da var. O besinleri ve içerdikleri etkin unsurları yandaki kutuda özetledim.
Sıhhatimiz bakımından son derece enteresan, farklı ve değerli bir devirden geçtiğimiz nihaidir. Hepimiz için “sağlık ana gündemi”nin birinci hususu COVID-19 olsa da üzülerek belirteyim aslında bir değil, iç içe geçmiş 4 pandemiyi tıpkı anda yaşıyoruz.
BİR: COVID-19 PANDEMİSİ
İKİ: KAYGI/DEPRESYON PANDEMİSİ
ÜÇ: UYKUSUZLUK PANDEMİSİ
DÖRT: KİLO/OBEZİTE PANDEMİSİ
Gelelim ayrıntılara…
SORU ŞU
niye TIPKI ANDA 4 PANDEMİ
EVVEL şu detaya odaklanalım: COVID-19 haricindeki sıkıntılar, daha doğrusu pandemiler sıhhat gündemimizde her vakit ve daima, esasen vardılar. Ne var ki COVID-19’la bir arada onlar da dünya ölçeğinde yaygınlaştılar ve adeta birer “pandemi sorunu” büyüklüğüne ulaştılar. Âlâ bilelim ki bu 4’lünün tamamı “iç içe geçmiş, birbirini tetikleyen, birbirini büyüten, birbirini tahrik eden” sorunlar. İsterseniz gelin COVID-19 haricinde kalan öbür 3’lüye; korku, uykusuzluk, kilo pandemilerinin niçinlerine özetlemek gerekirse bir göz atalım.
VARAN 1
DEPRESYONA GİRENLER ÇOĞALIYOR
GEÇTİĞİMİZ günlerde Sıhhat Bakanlığı değerli kimi dataları basınla da paylaştı. O datalara nazaran “sinir ilaçları, telaş bozukluğu hapları ve depresyon tabletleri” kullanmasında neredeyse rekora koşuyoruz. Aslında sorun yalnızca bizde değil, çabucak her ülkede var. COVID-19’un getirdiği kaygı ve tasa ortamından biraz olsun kurtulmayı dilek edenler, ister istemez soluğu psikolog ve psikiyatristlerde alıyor, devayı de hudut, gerilim, depresyon haplarında bulmaya çalışıyor.
VARAN 2
UYKUSUZLARIN SAYISI ARTIYOR
UYKU sıkıntıları yaşadığımız periyodun en kıymetli sıhhat gündemlerinden biri. Elimde net bir sayı yok ancak “Uyku sıkıntınız var mı?” diye sorduğum her 2 yetişkinden biri, sorumu hiç tereddüt etmeden “Evet!” diye yanıtlıyor. Bunda muhtemelen salgının yarattığı endişe, kaygı, telaş, güvensizlik ve gibisi meseleleri yanında bu vakitte toplumsal medya, TV ve gibisi “mavi ışık kaynakları”na oldukça yönelmenin de tesiri olmalı. Ayrıyeten, uyku saatlerinin kayması, meskenden çalışma uygulamaları niçiniyle hareketliliğin ve vakit idaresinin altüst olması da muhtemelen uykusuzluk pandemisinin öbür tetikçileri.
VARAN 3
GÖBEKLER BÜYÜYOR BELLER KALINLAŞIYOR
COVID-19 pandemisiyle bir arada bilhassa insülin direnciyle ait kilo sorunu, hatta obezite sorunu yaşayanların sayısında da önemli bir artış var. “Kaygı ve gerilime bağlı duygusal ve denetimsiz yeme eğilimindeki artış, hareketsizlik sorunu (Hayat konuta sığar!) ve gerilime bağlı şeker/nişasta bazlı besinlere çok yönelim” kilo sorunu salgınının esas niçinleri olarak öne çıkıyor.
KISA BİLGİ
KİLO SORUNU İÇİN YENİ BİR AMAÇ: AMPK AKTİVASYONU
AMPK enziminden, daha doğrusu proteininden geçtiğimiz günlerde de bahsettim. (A)denozin (M)onofosfat ile aktive olan (P)rotein (K)inaz enzimi uyarıldığında dokuların (özellikle karaciğer ve kasların) insüline hassaslığı hızla artıyor. Şeker ve yağ yakımı hızlanıyor, metabolizmada süratli bir aktivasyon devreye giriveriyor. İnsülin direnci sorununun tahlili ve insülin direnciyle ilişkili kilo ve gizli/açık tip-2 diyabet problemlerinin tahlilinde kullandığımız, “metformin” içerikli ilaçlar da tesirlerini esasen AMPK’yı uyararak gösteriyor. Pekala, AMPK’yı doğal yoldan uyaran diğer şeyler de var mı? Var! örneğin, akşam yemeklerini erken yemek ve takiben 14-16 saatlik “su orucu” kürleri uygulamak… örneğin günlük öğün sayısını azaltıp 2’ye hatta vakit zaman 1’e indirmek… örneğin her gün tertipli antrenman yapmak… Bu 3’lü AMPK’yı uyarmanın en kolay ve en tesirli yolları. Ayrıyeten bilelim ki AMPK uyarıcısı olarak yiyebileceğimiz mükemmel lezzetli birtakım besinler da var. O besinleri ve içerdikleri etkin unsurları yandaki kutuda özetledim.