Prof. Dr. Mehmet Akif Okur: Putin, geçtiğimiz ay Kazakistan için “Rusça konuşan ülke” dedi – Mehmet Bayar
Kazakistan’da hükümetin sıvılaştırılmış petrol gazı meblağlarına artırım yapması üzerine ülke genelinde birfazlaca kentte halk sokaklara döküldü. Ülkenin en büyük kenti Almatı, başşehir Nursultan, Aktau, Aktöbe, Atırau, Oral, Kökşetav, Karagandı, Şımkent, Janaözen ve Beyneu’da on binlerce kişi tarafınca şov ve yürüyüşler düzenlendi. Kazakistan’da yaşanan son gelişmeleri, KARAR’a pahalandıran Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler Kısmından Prof. Dr. Mehmet Akif OKUR, kelam konusu sokak hareketleri hakkında birtakım kıymetli açıklamalarda bulundu. Prof. Dr. Okur, “Eski Sovyet coğrafyasını doğal nüfuz alanı saydıklarını saklamayan ve Moskova’daki devlet seçkini rahatsızlıklarını çeşitli biçimlerde dışa vuruyordu. Aralık ayının sonunda Kazakistan’ı “Rusça konuşan ülke” olarak nitelemesi bunun bir tezahürüydü.” tabirlerini kullandı.
Kazakistan’da yaşanan olaylar artırımlar niçiniyle mi çıktı?
Tetikleyici sebep artırımlar. Bizatihi kitlesel protestolar, birikmiş meselelerin ürettiği olumsuz hislerin açığa çıkışıyla yaşanıyor. Tetikleyici bir olay bu hisleri şovlar biçiminde açığa vurabiliyor. Şu ana kadar gelen bilgiler, olayların bu türlü başladığına işaret ediyor. Tetiklemeyi örgütlü bir küme mu yaptı? Bu soruya da daha fazlaca somut data elimize geçtikçe yanıt verebiliriz.
Rusya’nın Kazakistan’a girmesi ne mana söz ediyor?
Kazakistan, barındırdığı Rus nüfusun da tesiriyle, eski Sovyet coğrafyasında Moskova’yla yakın alakaları dış siyaset önceliği sayan bir ülke. Fakat Nazarbayev Batı, Çin, Türkiye üzere aktörlerle ekonomik ve siyasi ilgileri de önemseyerek Kazakistan’ın bağımsızlığını garanti altına alan ve pekiştiren dengelerin inşasına uğraş gösterdi. Bir taraftan da devletin Kazak kimliğinin tıpkı zamandamografik tıpkı vakitte kültürel olarak güçlendirilmesi için kıymetli adımlar attı. Bilhassa vazife müddetinin sonuna hakikat bu adımların hızlandığını gördük. Krilden vazgeçip Türkiye üzere Latin alfabesi kullanma sonucu, Türk Devletleri Teşkilatı’na verilen ehemmiyet birinci akla gelenler içinde.
Eski Sovyet coğrafyasını doğal nüfuz alanı saydıklarını saklamayan Putin ve Moskova’daki devlet seçkini rahatsızlıklarını çeşitli biçimlerde dışa vuruyordu. Aralık ayının sonunda Kazakistan’ı “Rusça konuşan ülke” olarak nitelemesi bunun bir tezahürüydü. Rus askerinin Moskova’ya varmasının akabinde 7 Ocakta Tokayev’in ulusa Rusça seslenişi bu bakımdan da manidardır. Rusya liderliğindeki müdahalenin sonuçlarını kesin olarak öngörmek için çabucak hemen erken. İhtarsız “vur emri” ne tıp sonuçlar doğuracak, bilmiyoruz. Uygulanacak mı? Uygulanması dehşet mu, reaksiyon mi doğuracak? Galip beklenti, Kazakistan’da Rus nüfuzunun güçlenmesi ve Tokayev’in Nazarbayev’in birinci devrindeki siyasetine dönmesi tarafında. Kazakistan’da büyük yatırımları olan Batı’nın ve Çin’in sessizliklerini de bu noktada not etmek lazım.
Geçtiğimiz senelerda Belarus’ta yaşanan olaylarla benzerlik taşıyor mu?
Beyaz Rusya ve Rusya, Sovyetler Birliği’ni bir daha toparlamayı hedefleyen “Birlik Devleti” projesinin iki üyesi. Kazakistan 1990’larda birebir teklifle muhatap olmuş, nüanslı bir siyaset ile arasını müdafaayı başarmıştı. Ocak olaylarından daha sonra Rusya ile daha derin entegrasyona gerçek çekilmesi ihtimal dahilinde. Ortada kıymetli farklılıklar olmakla birlikte, bu açıdan Beyaz Rusya’da 2020’de yaşananlarla Kazakistan’da 2022 başında yaşananlar içinde kıyaslama yapılabilir. Putin’in probleme bakışının bir başka boyutu da savunduğu siyasi pahalarla ilgili. 19. yüzyıl Avrupası ve Metternich’i hatırlatıyor.
Kazakistan olayları farklı ülkelere sıçrayabilir mi?
Bu ihtimalin mevcut olduğunu düşünüyorum. Benzeri olumsuz his birikiminin yaşandığı ülkeler var. Bunların tetiklenmesinden menfaat umacak jeopolitik aktörlerin hareket halinde olduğunu da gördük. Bu açıdan önümüzdeki günlerde başlayacak Rusya-ABD müzakerelerinin sonuçları da bir faktör olarak devreye girebilir. Tarihte “nüfuz alanı paylaşımlarını” çeşitli müdahale dalgaları takip etmiş.
Birleştirici tutum sergilemesi gereken , aksiyoncular için orduya ateş açma buyruğunu niye verdi?
Kendi fikri mi, emin değilim. O coğrafya, Sovyet devrinden bu tıp buyrukları hatırlıyor olabilir. Ülkedeki isyan halini bir an evvel sonlandırmak için kuvvetli bir bildiri vermek istemiş olabilir. Fakat bu buyruğun silahsız göstericilere karşı uygulanması büyük bir facia olur. Devlet-millet bağlarında önemli yaralar açar. Siyasi sonuçları da uzun soluklu olur. Hele ateşi açan Rus askeri olursa…
Yaşanan son gelişmeler daha sonrası Kazakistan’ı nasıl bir gelecek bekliyor?
Olaylar çabucak hemen çok sıcak. Kimi şeyleri çabucak hemen net olarak bilmiyoruz. Nazarbayev-Tokayev bağının mevcut durumu bunlar içinde. Bir kopuş mu gördük yoksa kuralların zorlamasıyla esneyen bir alaka mi kelam konusu. Kazak devletinin iç dengelerindeki değişimi nasıl okumalıyız? Rus müdahalesinin Kazak halkı nezdinde uyandıracağı genel algı ne olacak?
Kazak Baharı diyebilir miyiz?
Arap coğrafyasında olanlardan daha sonra bu nitelemeyi kullanmak yüreğimizi hayli acıtır.
Kazakistan’da hükümetin sıvılaştırılmış petrol gazı meblağlarına artırım yapması üzerine ülke genelinde birfazlaca kentte halk sokaklara döküldü. Ülkenin en büyük kenti Almatı, başşehir Nursultan, Aktau, Aktöbe, Atırau, Oral, Kökşetav, Karagandı, Şımkent, Janaözen ve Beyneu’da on binlerce kişi tarafınca şov ve yürüyüşler düzenlendi. Kazakistan’da yaşanan son gelişmeleri, KARAR’a pahalandıran Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler Kısmından Prof. Dr. Mehmet Akif OKUR, kelam konusu sokak hareketleri hakkında birtakım kıymetli açıklamalarda bulundu. Prof. Dr. Okur, “Eski Sovyet coğrafyasını doğal nüfuz alanı saydıklarını saklamayan ve Moskova’daki devlet seçkini rahatsızlıklarını çeşitli biçimlerde dışa vuruyordu. Aralık ayının sonunda Kazakistan’ı “Rusça konuşan ülke” olarak nitelemesi bunun bir tezahürüydü.” tabirlerini kullandı.
Kazakistan’da yaşanan olaylar artırımlar niçiniyle mi çıktı?
Tetikleyici sebep artırımlar. Bizatihi kitlesel protestolar, birikmiş meselelerin ürettiği olumsuz hislerin açığa çıkışıyla yaşanıyor. Tetikleyici bir olay bu hisleri şovlar biçiminde açığa vurabiliyor. Şu ana kadar gelen bilgiler, olayların bu türlü başladığına işaret ediyor. Tetiklemeyi örgütlü bir küme mu yaptı? Bu soruya da daha fazlaca somut data elimize geçtikçe yanıt verebiliriz.
Rusya’nın Kazakistan’a girmesi ne mana söz ediyor?
Kazakistan, barındırdığı Rus nüfusun da tesiriyle, eski Sovyet coğrafyasında Moskova’yla yakın alakaları dış siyaset önceliği sayan bir ülke. Fakat Nazarbayev Batı, Çin, Türkiye üzere aktörlerle ekonomik ve siyasi ilgileri de önemseyerek Kazakistan’ın bağımsızlığını garanti altına alan ve pekiştiren dengelerin inşasına uğraş gösterdi. Bir taraftan da devletin Kazak kimliğinin tıpkı zamandamografik tıpkı vakitte kültürel olarak güçlendirilmesi için kıymetli adımlar attı. Bilhassa vazife müddetinin sonuna hakikat bu adımların hızlandığını gördük. Krilden vazgeçip Türkiye üzere Latin alfabesi kullanma sonucu, Türk Devletleri Teşkilatı’na verilen ehemmiyet birinci akla gelenler içinde.
Eski Sovyet coğrafyasını doğal nüfuz alanı saydıklarını saklamayan Putin ve Moskova’daki devlet seçkini rahatsızlıklarını çeşitli biçimlerde dışa vuruyordu. Aralık ayının sonunda Kazakistan’ı “Rusça konuşan ülke” olarak nitelemesi bunun bir tezahürüydü. Rus askerinin Moskova’ya varmasının akabinde 7 Ocakta Tokayev’in ulusa Rusça seslenişi bu bakımdan da manidardır. Rusya liderliğindeki müdahalenin sonuçlarını kesin olarak öngörmek için çabucak hemen erken. İhtarsız “vur emri” ne tıp sonuçlar doğuracak, bilmiyoruz. Uygulanacak mı? Uygulanması dehşet mu, reaksiyon mi doğuracak? Galip beklenti, Kazakistan’da Rus nüfuzunun güçlenmesi ve Tokayev’in Nazarbayev’in birinci devrindeki siyasetine dönmesi tarafında. Kazakistan’da büyük yatırımları olan Batı’nın ve Çin’in sessizliklerini de bu noktada not etmek lazım.
Geçtiğimiz senelerda Belarus’ta yaşanan olaylarla benzerlik taşıyor mu?
Beyaz Rusya ve Rusya, Sovyetler Birliği’ni bir daha toparlamayı hedefleyen “Birlik Devleti” projesinin iki üyesi. Kazakistan 1990’larda birebir teklifle muhatap olmuş, nüanslı bir siyaset ile arasını müdafaayı başarmıştı. Ocak olaylarından daha sonra Rusya ile daha derin entegrasyona gerçek çekilmesi ihtimal dahilinde. Ortada kıymetli farklılıklar olmakla birlikte, bu açıdan Beyaz Rusya’da 2020’de yaşananlarla Kazakistan’da 2022 başında yaşananlar içinde kıyaslama yapılabilir. Putin’in probleme bakışının bir başka boyutu da savunduğu siyasi pahalarla ilgili. 19. yüzyıl Avrupası ve Metternich’i hatırlatıyor.
Kazakistan olayları farklı ülkelere sıçrayabilir mi?
Bu ihtimalin mevcut olduğunu düşünüyorum. Benzeri olumsuz his birikiminin yaşandığı ülkeler var. Bunların tetiklenmesinden menfaat umacak jeopolitik aktörlerin hareket halinde olduğunu da gördük. Bu açıdan önümüzdeki günlerde başlayacak Rusya-ABD müzakerelerinin sonuçları da bir faktör olarak devreye girebilir. Tarihte “nüfuz alanı paylaşımlarını” çeşitli müdahale dalgaları takip etmiş.
Birleştirici tutum sergilemesi gereken , aksiyoncular için orduya ateş açma buyruğunu niye verdi?
Kendi fikri mi, emin değilim. O coğrafya, Sovyet devrinden bu tıp buyrukları hatırlıyor olabilir. Ülkedeki isyan halini bir an evvel sonlandırmak için kuvvetli bir bildiri vermek istemiş olabilir. Fakat bu buyruğun silahsız göstericilere karşı uygulanması büyük bir facia olur. Devlet-millet bağlarında önemli yaralar açar. Siyasi sonuçları da uzun soluklu olur. Hele ateşi açan Rus askeri olursa…
Yaşanan son gelişmeler daha sonrası Kazakistan’ı nasıl bir gelecek bekliyor?
Olaylar çabucak hemen çok sıcak. Kimi şeyleri çabucak hemen net olarak bilmiyoruz. Nazarbayev-Tokayev bağının mevcut durumu bunlar içinde. Bir kopuş mu gördük yoksa kuralların zorlamasıyla esneyen bir alaka mi kelam konusu. Kazak devletinin iç dengelerindeki değişimi nasıl okumalıyız? Rus müdahalesinin Kazak halkı nezdinde uyandıracağı genel algı ne olacak?
Kazak Baharı diyebilir miyiz?
Arap coğrafyasında olanlardan daha sonra bu nitelemeyi kullanmak yüreğimizi hayli acıtır.